Ngā ahi taikaha

I Aotearoa, nā ngā tāngata te 98% o ngā ahi taikaha Ka tū mai aua ahi ahakoa te kaupeka o te tau, nō reira he pānga nui ka puta i ō mahi. Akohia me aha ā mua, ā roto, ā muri hoki i te ahi taikaha.

Whakahekea te tūraru o te ahi taikaha

Ehara i te mea me noho koe i te taiwhenua kia noho whakaraerae koe i te ahi taikaha. Mēnā e pātata ana te otaota, ā, ka whakaputaina pea e tētahi te korakora, arā te tūraru o te ahi taikaha.

Kaua e tatari kia rere te auahi ki te hau takiwā kātahi anō ka whakariterite. Me āwhina ki te whakahaumaru i tō papanoho i te ahi taikaha.

Torohia checkitsalright.nz(external link) hei rapu i ngā mahi ā-tinana ka taea e koe hei whakaheke i te tūraru o te ahi taikaha.

Kia takatū i mua i te ahi taikaha

I ngā wā katoa me hihira mēnā rānei e haumaru ana te whakakā i tētahi ahi, ā, mēnā rānei me whai koe i tētahi whakaaetanga ahi ki checkitsalright.nz(external link).

Kia kaha koe ki te whai i ngā tikanga haumaru ā-ahi ina mahi koe i tētahi mahi e whakaputaina ai pea he korakora.

Whakamaheretia tō ara paheko atu. Ina whakarite ana koe i tō ara, kāore pea koe e mōhio e ahu mai ana te ahi i tēhea o ngā aronga. He mea nui kia whai koe i te neke atu i te kotahi o ngā ara hei puta atu.

Tautuhia tētahi wāhi haumaru e mahea ana i te otaota kei kore e taea e koe te whakatahi atu, ā, me whakaruru kē koe i tēnā wāhi tonu. Tērā pea me whakaruru kē koe i tēnā wāhi tonu i tō papanoho, i tō hapori rānei. Ko tētahi wāhi haumaru pea ko tētahi wāhi e pēnei ana:

• kei reira ngā wāhi nui o te raima,
• kei reira te karaehe poto e tino tautiakina ana, tērā rānei,
• kei reira ngā rōrahi nui o te wai.

Whakaritea he aha ngā rawa ka hiahiatia pea e koe, ā, whakaritea tētahi mahere tahi ki tō whānau. Me mātua whakarite ka whakaurua ō kararehe ki tō mahere.

Me mōhio mai koe ka pēhea koe e noho mōhiohio tonu ai. I ngā wā katoa ka ngana ngā ratonga ohotata ki te whakaohiti i a koe ki te ahi taikaha e tata mai ana. Heoi anō e kore pea e whai wā hei tuku i tētahi whakatūpato ōkawa. Me mōhio ki ngā āhuatanga e pā ana ki tō rohe.

Inarā ka kite, ka rongo rānei koe i te auahi, i te rā wera, i te rā hauhau rānei, nā te mea he tere pea te rere a te ahi.

Me aha koe i te wā o te ahi taikaha

Mēnā e rangirua ana koe, me puta atu!

He tere pea te rere a ngā ahi taikaha. Ki te kite koe i te auahi, i ngā mura rānei i tētahi ahi taikaha, ā, ka rongo koe i te kore haumaru, kaua e tatari i tētahi whakatūpato ōkawa hei wehe atu. Me whakatahi atu i taua wā tonu. Waea atu ki 111 mēnā e mōrearea ana tō ora, tō papanoho rānei, mēnā tē taea e koe te whakatahi atu i tō kotahi rānei.

Ki te whai wā koe i mua i te whakatahi atu:

• tukureretia ngā pūruirui wai,
• whakakīa ngā kōrere ki te wai, ā,
• whakamākūhia ngā mea pērā i te wahie ka whāngai pea i te ahi.

Ki te whai wā koe, ka taea hoki te:

• nuku ngā waka ki tētahi wāhi haumaru;
• nuku ngā mea o waho he māmā ake te taumaha ki rō whare;
• whakamākū ngā taha o ngā whare, i ngā teki, i ngā tipu e pātata ana ki tō kāinga;
• nuku ngā kararehe, ngā kararehe pāmu hoki ki tētahi wāhi kua tino kaingia atu te karaehe, kua tino parautia rānei; 
• kati ngā matapihi, ngā kūaha, ngā puta hoki, ā, kati ngā ārai; ā,
• kati ngā āputa i raro i ngā kūaha, i ngā matapihi hoki ki ngā tāora mākū.

Kia mōhiohio tonu koe. Whakarongo atu ki te reo irirangi, whāia ā-ipurangitia rānei tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru.

Kaua e whakarere i ngā matatopa i te takiwā o te ahi. Ka pā atu ngā matatopa ki ngā mahinga patu ahi i te rangi.

Me aha koe ā muri i te ahi taikaha

Me hoki anake ki te kāinga mēnā ka kōrerotia koe e haumaru ana kia pērā. Kia mataara ki ngā kaitinei ahi e mahi tonu ana i te takiwā nā.

Tērā pea ka kati tonu ētahi huarahi i runga i:

• ngā mahinga patu ahi e haere tonu ana,
• ngā rākau, ngā peka kua hinga,
• ngā waea hiko kua hinga, tērā rānei
• te whakakino ki ngā tūāhanga huarahi.

Me whai mōhiohio tonu koe nā te mea ka tere huri pea te āhuatanga, ā, ka kino atu anō pea. Whakarongo atu ki te reo irirangi, whāia ā-ipurangitia rānei tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru.

Me mataara ki ngā rākau kua wera, ki ngā ngārehu wera i te papa, ki ngā waea hiko kua hinga anō hoki.

Me aro atu ki ngā rākau kua whakakinohia ānō nei he mōrearea. Kaua e hīkoi i raro i ērā rākau tae noa atu kia oti te arotake atu i tētahi mātanga tapahi rākau.

Me aro atu ki ngā waea hiko kua hinga ānō nei e kā ana tae noa atu kia kōrerotia kētia e te mana hiko.

Te whakapai ake i muri i te ahi taikaha

Tīkina te kuputohu ngaio mō te whakahau, mō te horoi hoki mēnā ka rangona e tō ihu te auahi i tō kāinga, i ō rawa rānei. He auau kia pūmau tonu te kakara o te auahi, te kōkorouri rānei i ētahi rangi whai muri i te ahi taikaha.

Ina whakapai ake ana, me mau:

• he hū e kōpanitia ana,
• he ārai karu,
• he karapu,
• he ārai kanohi, ā,
• he tarau roa.

Whakapā atu ki te āpiha hauora ā-taiao o tō kaunihera paetata mō te kuputohu i mua i tō whakamahi:

• i te kai ka kohia i te papanoho nā,
• i ngā ratonga kai nō te wāhi nā mā ngā kararehe,
• i te wai i ngā kura putunga hei inu.

Kāore te kōhua i te wai e tango i ngā matū taipuru ahi, i ērā atu matū rānei i tō wai.